Barbara święta o górnikach pamięta
Historia obchodów Barbórki sięga połowy XVIII wieku – właśnie wtedy zaczęto organizować pierwsze tego typu uroczystości w okręgu wydobycia rud ołowiowo-srebrowych w Tarnowskich Górach. Skąd się wzięło i jak obecnie obchodzone jest święto górników?
Chociaż św. Barbara należy w Kościele Katolickim do jednych z najpopularniejszych i najbardziej czczonych świętych, w rzeczywistości niezbyt dużo wiemy o jej życiu. Nie mamy również zbyt wielu historycznych dowodów na to, że w ogóle istniała! Życiorys tej dziewicy i męczennicy opiera się głównie na opowieściach narosłych w ciągu wieków.
Jeden z przekazów mówi, że była ona córką bogatego kupca Dioskura, mieszkała w Nikomedii nad Morzem Marmara (dzisiejszy Izmit) i właśnie tam poniosła swoją męczeńską śmierć w roku 306, ponieważ nie chciała wyrzec się wiary w Trójcę Świętą. Jak do tego doszło?
Legenda głosi, że kiedy ojciec Barbary dowiedział się, że jego córka została chrześcijanką, wpadł w złość. Dziewczyna uciekła z wieży, gdzie więzili ją rodzice i pobiegła w kierunku pobliskich skał. Gdy uciekała, modliła się do Boga i prosiła go o ratunek. Jej prośby zostały wysłuchane, bo pomiędzy skałami znalazła podziemną pieczarę, w której udało się jej ukryć. Dlatego właśnie miała zostać wybrana na patronkę osób, które pracują pod ziemią.
Mimo schronienia, w końcu została uwięziona i skazana na śmierć przez ścięcie. Ponoć jej ojciec za haniebną zbrodnię został rażony piorunem, z kolei Barbara miała dostać tuż przed odejściem zapewnienie od samego Boga, że nikt, kto będzie ją wspomniał, nie umrze bez sakramentów. To kolejny powód, dla którego to właśnie ta święta stała się patronką górników.
Barbórka to czas, w którym górnicy oddają cześć swojej patronce, a jej historia inspiruje ich do odwagi i wytrwałości w trudnych warunkach pracy. W tym dniu celebrują nie tylko swoje osiągnięcia, ale także pamięć o św. Barbarze, której wstawiennictwo daje im poczucie bezpieczeństwa.
Na samym początku Barbórka była wyłącznie świętem religijnym. Już w średniowieczu, w dniu wspomnienia świętej nie wolno było pracować, a od 1800 roku wprowadzono w Europie specjalne, związane z 4 grudnia zwyczaje. Jednym z nich było zrywanie tzw. gałązek św. Barbary – w niektórych miejscach gałązki wiśni lub forsycji miały oznaczać dobrobyt, w innych z kolei były oznaką bliskiego ślubu lub nadziei na zamążpójście.
Kiedy Barbórka zawitała pod ziemię? W kopalni Rauris w Alpach austriackich 4 grudnia górnicy otrzymywali od ludzi tzw. chleb świętej Barbary, wypiekany z ciasta piernikowego. W innych kopalniach na terenach niemieckich, a także w Szwajcarii i Tyrolu, zapalano w tym dniu w sztolniach światło mające chronić pracujących pod ziemią przed nagłą śmiercią.
W Polsce Barbórka również od samego początku miała głównie religijny charakter. Właśnie ze względu na te konotacje, władze PRL wprowadziły bardziej świecki charakter obchodów i święto Barbórki stało się obchodami Dnia Górnika. To również zmieniło w znacznej mierze sposób celebrowania 4 grudnia przez pracujących pod ziemią gwarków.
W obrzędowości ludowej, już od czasów średniowiecza, 4 grudnia przeprowadzano przede wszystkim różnego rodzaju wróżby związane z prognozowaniem pogody na nadchodzący rok. Barbórka, rozumiana jako święto górników, pojawiła się na ziemiach polskich w XVIII wieku. Górnicy spotykali się wtedy w mundurach na uroczystą mszę świętą – nabożeństwo odprawiane było najczęściej na terenie samej kopalni (jeśli była taka możliwość) przy figurze św. Barbary.
Z kolei od wieku XIX, po zakończonej mszy, przy akompaniamencie orkiestry, górnicy maszerowali ulicami miasta oraz przez teren kopalni, by zakończyć swoją trasę przed siedzibą dyrekcji zakładu kopalni. Tam odbywała się uroczysta akademia, podczas której przełożeni dziękowali pracownikom za ciężką pracę w trudnych i niebezpiecznych warunkach, a także wkład w rozwój samej kopalni i krajowej gospodarki. Był to również dobry moment na złożenie sobie wzajemnych życzeń, nie tylko zawodowych, ale także osobistych.
Przyszedł czas na wiek XX i zaszczepiony przez studentów pobierających naukę w niemieckich uczelniach technicznych zwyczaj organizowania po akademii wspólnej górniczej biesiady. Powoływano podczas niej tzw. kolegium piwne, które miało dbać o dobry przebieg zabawy. Następnie przewodniczący kopalni wzywał na imprezę tzw. Lisa-Majora.
Kim on był i jakie miał zadanie do wykonania? Ten stary i doświadczony górnik, cieszący się powszechnym szacunkiem i uznaniem (nazwa funkcji pochodzi od lisiego futra, noszonego niegdyś przez górników przemierzających podziemne chodniki, a także górniczej czapki ozdobionej lisią kitką), przywoływał poczet sztandarowy, za którym podążały Lisy, czyli młodzi górnicy czekający na pasowanie.
Barbórka - Święto Górnika, było więc też czasem, w którym odbywało się oficjalne przyjęcie nowych adeptów sztuki górniczej oraz tzw. „skok przez skórę” (skórzany fartuch był niegdyś obowiązkowym elementem roboczego ubrania górników!). Starzy górnicy trzymali w rękach rozłożoną poziomo skórę, i jeśli Lis-Major uznawał, że młody jest gotowy, by zostać górnikiem, kazał mu wstąpić na podniesienie, a stamtąd, po wypowiedzeniu słowa „Ślubuję” – „skoczyć w imię Boże”, oczywiście przez skórę. Dopiero po pasowaniu wszystkich Listów następowała huczna biesiada. A jak Dzień Górnika wygląda dziś?
Także dziś obchody Barbórki rozpoczynają się zawsze poranną, bardzo uroczystą mszą świętą, która organizowana jest w kościele lub w cechowni (części kopalni, gdzie górnicy zbierają się oraz wykonują czynności służbowe przed zjazdem w dół lub po powrocie na powierzchnię). Po jej zakończeniu orkiestra górnicza przechodzi przy domach dyrekcji oraz przez dzielnice miasta zamieszkane przez górników. Bardzo często organizowane są także spotkania, akademie, koncerty i tzw. karczmy piwne – zwyczaj wprowadzony w Polsce dopiero w latach 80-tych XX wieku.
Karczma piwna to wydarzenie, w którym uczestniczą jedynie mężczyźni, obowiązkowo ubrani w górnicze mundury. Dzielą się oni na dwie grupy – tzw. tablice lewą i prawą (czyli starszych i młodszych), po czym zasiadają przy stołach, zgodnie ze swoim wiekiem.
Tradycja organizowania karczm piwnych wywodzi się z opisanych wyżej biesiad (tzw. spotkań gwarków przy piwie), które przywędrowały do Polski z Austrii, a dokładniej z uczelni górniczej zlokalizowanej w Leoben. Właśnie tam zetknęli się z nią polscy studenci i to właśnie oni przywieźli ją do Galicji na początku ubiegłego wieku. Najpierw karczmy organizowano głównie w Krakowie (przy Akademii Górniczo-Hutniczej), ale po II wojnie światowej zwyczaj pojawił się także na Śląsku.
Z kolei od lat 90-tych XX wieku coraz częściej obchodzone są również „combry babskie”, czyli barbórkowe imprezy dla kobiet. To jednak już coś zupełnie innego niż tradycyjnie męska Barbórka!
Barbórka to doskonała okazja, by wyrazić uznanie dla ciężkiej pracy górników. Wiele osób zastanawia się, jakie życzenia na Barbórkę będą odpowiednie, aby docenić ich trud i poświęcenie. Warto pomyśleć o symbolicznym prezencie na Barbórkę, który odzwierciedli wdzięczność za ich wysiłek.
